Het Europese streven van vrede door economische samenwerking geldt
alleen binnen de muren van Europa. Voor de Boze Wereld daarbuiten wordt
nog altijd vooral naar militaire middelen gegrepen, maar dan niet in EU
verband. De Europese Unie heeft nauwelijks militaire organen, defensie
valt onder nationale lidstaten en de meesten EU landen zoeken hun
defensiesamenwerking binnen de NAVO. Sommige lidstaten, zoals Frankrijk,
willen al jaren dat de Europese defensie onafhankelijker wordt van de
door Amerika gedomineerde NAVO. Dat resulteerde onder meer in de
inmiddels weer ter ziele gegane West-Europese Unie, die bestond van 1954
tot 2011. Maar met name de Britten hechtten veel waarde aan de
samenwerking met de VS en waren tegenstander van meer Europese defensie.
Mede door de Brexit ziet de stroming die de EU militair wil
versterken zijn kans nu schoon. Federaal ingestelde Europese politici
streven naar een gezamenlijke buitenlandse politiek van de EU, en daar
hoort Europese militaire macht bij. Dwaallichten als de Poolse premier
gaan zelfs zo ver dat ze pleiten voor een Europees kernwapen. Anders dan
de NAVO heeft de EU echter geen militaire staf en budget, dus een echt
Europees leger is nog ver weg. Maar om gezamenlijk Europees optreden van
de lidstaten mogelijk te maken wil de Commissie er in elk geval voor
zorgen dat alle soorten wapens in Europa beschikbaar zijn en
geproduceerd kunnen worden. De Europese organisatie die dat moet gaan
coördineren is het European Defence Agency (EDA), dat sinds kort valt
onder de European External Action Service, zeg maar het '
buitenlandministerie' van de Europese Unie.
De Europese wapenindustrie vindt het natuurlijk een uitstekend plan.
Tijdens de economische crisis, die in Europese landen tot bezuiniging op
de defensiebudgetten leidde, heeft de wapenindustrie zich draaiende
gehouden door flink in te zetten op export (nieuwe markten ontwikkelen)
en diversificatie (onder meer grensbewaking), maar nu trekt de Europese
wapenmarkt weer aan en, nog mooier, is de Europese Unie bereid om geld
te investeren in wapenonderzoek. Voor 2017-2019 is er 90 miljoen euro
begroot, hetgeen moet oplopen tot 3,5 miljard euro in 2021-2027.
Ontwikkelingskosten van nieuwe producten (Research & Technology)
liggen in de militaire sector relatief hoog, subsidiepotjes om deze
kosten te dragen zijn voor de wapenindustrie dus heel aantrekkelijk.
Het idee is, dat er binnen de EU als geheel gaten vallen in de
beschikbare militaire capaciteit die zonder de VS opgevuld moeten kunnen
worden. Daar gaat de European Defence Agency nu aan werken. Het geld is
alleen beschikbaar voor projecten die in een capaciteitsbehoefte van de
krijgsmachten van de lidstaten voldoen. Die capaciteitsbehoefte (onder
meer drones, cyber, satellieten) is door de EU ministers van defensie
vastgesteld in een Capability Development Plan.
Eind maart moeten formele afspraken over het Defensie Actie Plan
tussen EDA en de Europese Commissie rond zijn. Maar er zijn nog diverse
haperingen. Er is onder meer geen duidelijkheid over de intellectuele
eigendomsrechten van door de industrie uitgevoerde, maar met publiek
geld betaalde onderzoeksresultaten. Ook is niet duidelijk hoe om moet
worden gegaan met de voor militaire zaken gewenste vertrouwelijkheid en
de controlerende rol van het Europees Parlement.
Het past in het Grote Verhaal dat Europa een gezamenlijke
defensiemacht moet vormen. Wie dat Europese leger moet aansturen en wat
de taken zouden moeten zijn is niet uitgekristalliseerd, en voorlopig
lijkt er hierover ook weinig overeenstemming in zicht: de
buitenlandspolitieke belangen van de lidstaten zijn erg verschillend en
geen enkel land is bereid militaire zeggenschap af te staan. Wel bestaan
er in Europa op verschillende gebieden vormen van bilaterale
defensiesamenwerking, er is bijvoorbeeld een Belgisch-Nederlandse
samenwerking op marinegebied. Maar het is heel wat anders om met twee of
drie landen militair samen te werken dan met 27 landen. Er zullen zich
mogelijk meer landen aansluiten bij militaire samenwerkingen, en
mogelijk ontstaat een defensie-'kopgroep' van een paar landen, maar een
echt Europees leger is nog ver weg. Het geld voor een Europese
wapenindustrie is echter alvast veiliggesteld.
